För til Prag:
„Við skulum bara skella okkur með flugvélinni, við verðum þó aldrei drepnir!“
Vikublaðið Gestur, 5. tbl. 1955. Friðrik Ólafsson skrifar.
Ritstjóri GESTS kom að máli við mig um daginn og bað mig þeirrar bónar, að skrifa grein um eitthvert hinna fjölmörgu „ævintýra“ sem ég hefði ratað í um dagana. Skildist mér helzt, að sú frásögn yrði að vera allhrollkennd og svakaleg, svo gaman væri að.
Þar sem ég taldi „ævintýri“ mín lítt til þess fallin að vekja slíkan hroll hjá mönnum, reyndi ég að malda í móinn, en hefði eins mátt stökkva vatni á gæs, slík voru áhrifin. Ég afréð því að lokum að skrifa um eitt af þeim allra „viðburðaríkustu“, sem átti sér stað í sambandi við zonalmótið í Prag sumarið 1953. Hér kemur frásögnin, og bið ég menn að meta viljann fyrir verkið:
Það er upphaf þessa máls, að Ísland hafði réttindi til þess að senda einn keppanda á mót þetta, og var ég valinn til þeirrar farar, en mér til fylgdar þeir Einar Þ. Mathiesen og Guðmundur Pálmason.
Einari var falið að vera fulltrúi íslenzka skáksambandsins í för þessari og átti jafnframt að hafa fréttaþjónustu með höndum. Guðmundur átti aftur á móti að aðstoða mig við biðskákirnar, eða á annan hátt. (Við Íslendingar höfum ekkert nafn á slíkan aðstoðarmann, Englendingar nefna hann „second“).
Við félagarnir, Einar og ég, lögðum af stað með flugvél að morgni hins 22. maí, og var ferðinni heitið til Kaupmannahafnar. Þar var ætlunin að hitta félaga okkar, Guðmund, en hann var þangað kominn frá námi sínu í Svíþjóð. Jæja! Ferðin gekk stórslysalaust, við náðum Kaupmannahöfn heilu og höldnu og hittum Guðmund, eins og ráðgert hafði verið.
Í Höfn ætluðum við að dveljast í þrjá daga og nota tímann til þess að fá vegabréfsáritun til landvistarleyfis í Tékkóslóvakíu. Við höfðum reyndar ekki miklar áhyggjur af þessari hlið málanna, því að heima á Íslandi átti að vera búið að ganga , frá öllu varðandi þessar áritanir, þetta var aðeins formsatriði álitum við. (Ég vil skjóta því hér inn, að Guðmundur átti hér ekki hlut að máli, hann hafði þegar fengið sína áritun í Svíþjóð).
Við vorum því algjörlega grunlausir um það, sem í vændum var, þegar við á öðrum degi löbbuðum okkur út í tékkneska sendiráðið til þess að Ijúka þessum smámunum. Við stikuðum upplitsdjarfir inn á skrifstofuna og gerðum grein fyrir ferðum okkar og málefnum.
En eitthvað virtist bogið við þetta allt saman, því að blessuð konan, sem var þarna sendiráðsritari, bar ekki hin minnstu kennsl á okkur. Við spurðum, hvort eigi hefði borizt greinargerð frá Íslandi, ásamt umsókn um áritanir, en hún kvað nei við.
Það fóru heldur en ekki að renna á okkui tvær grímur og við báðum hana blessaða að leita betur, hvað hún og gerði. En allt bar að sama brunni, ekkert fannst. Við íhuguðum málið um stund og sáum, að einhverra orsaka vegna hefði engin tilkynning frá Íslandi borizt.
En það sem verra var, ef við vildum fá áritun, tók það minnst þrjár vikur að fá hana. Þetta voru ekki sérlega kærkomnar fréttir, þegar þess var gætt, að mótið átti að hefjast innan fjögurra daga og flugvélin okkar átti að fara næsta dag. En við vorum ekki í skapi til að gefast upp, að svo komnu máli.
Næstu tímana vorum við önnum kafnir við að finna einhverja lausn á málinu, sem gæti flýtt fyrir. Við fengum tékkneska sendiráðið, sem annars var mjög vingjarnlegt í okkar garð, til þess að senda skeyti til Prag, og fá staðfestingu á því, að okkar væri von þangað.
En allt virtist bera að sama brunni. Staðfestingin kom að vísu, en hún flýtti ekki það mikið fyrir, að okkur kæmi það að nokkru gagni. Að síðustu höfnuðum við svo á íslenzka sendiráðinu, ef ske kynni, að það gæti veitt okkur einhverja aðstoð, en við fengum heldur kaldar kveðjur.
Þeir þóttust vera farnir að þekkja þessa villuráfandi og hjálparþurfi Íslendinga, sem skytu þarna upp kollinum öðru hverju. Þeir vildu ekkert hafa saman við okkur að sælda.
Að lokum, eftir mikið basl og umtölur, fengum við þá þó til þess að hringja í tékkneska sendiráðið og staðfesta, að við værum þeir, sem við þóttumst vera. Það var allt og sumt!
Að svo komnu máli gáfum við okkur loksins tíma til að anda og íhuga málið, enda voru horfurnar ekki rétt vænlegar. En þegar neyðin er stærst, þá er hjálpin næst, hljóðar gamalt máltæki. Okkar ágæti Guðmundur datt ofan á snjalla en þó vafasama hugmynd, sem okkur Einari leizt ekki rétt vel á í fljótu bragði.
„Við skulum bara skella okkur með flugvélinni, við verðum þó aldrei drepnir!“
„Ja, það var nú einmitt það!“ Við Einar höfðum heyrt afskaplegar sögur um grimmd þeirra þarna fyrir austan járntjaldið, og víst máttum við vera fegnir að sleppa lifandi úr slíkri svaðilför. Um Guðmund skipti náttúrlega öðru máli. Hann hafði fengið sína áritun, og honum gátu þeir ekkert mein gert.
Eftir miklar og langar bollaleggingar, ákváðum við þó að leggja í tvísýnu þessa, og mynduðum okkur ráðagerð, sem var í stuttu máli þannig: Guðmundur skyldi strax og komið væri til Prag, skunda á fund helztu ráðamanna skákmála þar í borg og fá þá til að ljá okkur lið undir eins og hægt væri, og með þessa ráðagerð í huga sofnuðum við, ef svefn skyldi kalla.
Næsta morgun vorum við árla á fótum, pökkuðum saman pjönkum okkar og skunduðum niður á flugvöll, út í óvissuna. Út í flugvélina komumst við eftir talsverða hrakninga, og það var eins og þungum steini væri létt af hjarta okkar, þegar blessuð flugvélin hóf sig til flugs, hnitaði nokkra hringi yfir flugvellinum og renndi sér síðan í stórum sveig til suðurs.
Við vorum þó alltaf komnir af stað, hvað sem verða vildi. Eftir um það bil klukkutíma flug komum við til Austur-Berlínar, sem var eini viðkomustaðurinn á þessari leið. Við vorum vitaskuld mjög spenntir, því að við bjuggumst við að þurfa að sýna passana. Ef svo var, þá var úti um okkur.
En sem betur fór, kom aldrei til þess, og eftir nokkra dvöl vorum við aftur komnir á loft, og stefndum nú til austurs. Eftir klukkutíma flug vorum við yfir Prag, og nú fór hjartað að slá hraðar, eins og vænta mátti. Nú snart flugvélin jörðina, og brátt stóð hún kyr — flugvélin.
Við gengum þögulir út og reyndum að bera okkur mannalega. Kannske var þetta ekki eins slæmt og við héldum, — og áfram héldum við inn í flugstöðina. Og það var ekki eins slæmt og við héldum. Guðmundur hélt strax af stað í sinn leiðangur, en við Einar sátum eftir eins og fangar á sakabekk.
Brátt urðum við varir við, að starfsmennirnir voru farnir að gjóta til okkar hornauga með meðaumkunarbros á vör, eins og þeir vildu segja: „Vesalingarnir, þeir halda, að þeir komist upp með þetta?“
Og áfram sniglaðist tíminn, og þar kom, eftir mikla skriffinnsku, að við vorum reknir út í bíl, og ekið áleiðis til höfuðborgarinnar. En hversu mikil var ekki undrun okkar, þegar bíllinn að lokum staðnæmdist fyrir utan mikið og veglegt hótel!
Þetta var eitthvað annað en við höfðum búizt við. Það var ekki á öðru að búast en við ættum að dveljast þarna. Þarna fengum við prýðis herbergi til afnota, ljúffengar máltíðir, meira að segja allt á kostnað tékkneska ríkisins.
Ég þarf ekki að orðlengja, að þarna vorum við hafðir til geymslu meðan verið var að útvega okkur áritanir, en það gekk allt vel, eins og vænta mátti. Um dvöl okkar þarna er annars ekkert markvert að segja. Það eina, sem okkur var bannað að gera, var að fara út fyrir húsdyr.
Á öðrum degi komu svo tveir góðlátlegir herramenn til að sækja okkur, og við kvöddum húsráðendur með virktum. Áritanirnar voru fengnar og við vorum frjálsir menn. Þannig lauk okkar fyrstu, og ég vona, síðustu fangelsisdvöl í erlendu ríki.
Daginn eftir hófst svo mótið, og það verð ég að segja, að þessi fangelsisvist virtist ekki hafa hin minnstu áhrif á getu mína í mótinu, fremur hið gagnstæða. Á mótið sjálft ætla ég ekki að minnast, því hafa verið gerð góð skil í blöðum hér. Að mótinu loknu gekk okkur mjög greiðlega að komast úr landi.
Við fórum aftur til Kaupmannahafnar og dvöldumst þar í rúma viku, okkur til hressingar og heilsubótar, enda veitti víst ekki af. Síðan héldum við einn fagran sumardag heim, til okkar kæru ættjarðar, Íslands. Það er erfitt að lýsa þeirri gleðitilfinningu, sem gagntekur mann allan, þegar maður að loknu löngu ferðalagi sér loks grilla í vogskorna strönd Íslands og sér fannhvíta jöklana rísa úr sæ.
Slíkar tilfinningar eru of djúpstæðar til þess að. verða með orðum lýst. þá hvarflar aðeins að þér ein hugsun:
„Ég er kominn heim.“
